صفحه 88

مسئله 512- واجب است ميّت را طورى دفن كنند كه بوى او بيرون نيايد و درندگان هم نتوانند بدنش را بيرون آورند و اگر ترس آن باشد كه جانور بدن او را بيرون آورد، بايد قبر را محكم كنند.

مسئله 513- ميّت را مى‏توان به جاى دفن، در بنا يا تابوت گذاشت، گرچه دفن او در زمين بهتر است.

مسئله 514- ميّت را بايد در قبر به پهلوى راست طورى بخوابانند كه جلوى بدن او رو به قبله باشد.

مسئله 515- اگر كسى در كشتى بميرد، چنانچه جسد او فاسد نمى‏شود و بودن او در كشتى مانعى‏ ندارد، مى‏توانند صبر كنند تا به خشكى برسند و او را در زمين دفن كنند وگرنه، بايد در كشتى غسلش بدهند و حنوط و كفن كنند و پس از خواندن نماز ميّت، چيز سنگينى به پايش ببندند و به دريا بيندازند يا او را در خمره و مانند آن بگذارند و درش را ببندند و به دريا بيندازند و اگر ممكن است بايد او را در جايى بيندازند كه فوراً طعمۀ حيوانات نشود.

مسئله 516- اگر بترسند كه دشمن قبر ميّت را بشكافد و بدن او را بيرون آورد و گوش يا بينى يا اعضاى ديگر او را ببرد، چنانچه ممكن باشد، بايد به طورى كه در مسئلۀ پيش گفته شد، او را به دريا بيندازند.

مسئله 517- دفن مسلمان در قبرستان كفّار و دفن كافر در قبرستان مسلمانان جايز نيست.

مسئله 518- دفن مسلمان در جايى كه بى‏احترامى به او باشد، مانند جايى كه خاكروبه و كثافت مى‏ريزند، جايز نيست.

مسئله 519- ميّت را نبايد در جاى غصبى دفن كنند و دفن‌كردن در جايى كه براى دفن كردن وقف نشده مانند مسجد و مدرسه، جايز نيست.

مسئله 520- دفن ميّت در قبر مردۀ ديگر جايز نيست، مگر آنكه قبر كهنه شده و ميّت اوّل به كلّى پوسيده شده باشد.

مسئله 521- چيزى كه از ميّت جدا مى‏شود، گرچه مو و ناخن و دندانش باشد، بايد با او دفن شود، و اگر موجب نبش شود، بايد جدا دفن شود. و دفن ناخن و دندانى كه از انسان زنده جدا مى‏شود، مستحب است.

مسئله 522- اگر كسى در چاه بميرد و بيرون آوردنش ممكن نباشد، بايد در چاه را ببندند و همان جا را قبر او قرار دهند و در صورتى كه چاه مال غير باشد، بايد به نحوى او را راضى كنند.

صفحه 89

مسئله 523- اگر بچّه در رحم مادر بميرد، بايد به آسان‌ترين راه او را بيرون آورند و چنانچه ناچار شوند كه او را قطعه‌قطعه كنند، اشكال ندارد.

مسئله 524- هرگاه مادر بميرد و بچّه در شكمش زنده باشد، گرچه اميد زنده ماندن طفل را نداشته باشند، بايد او را بيرون آورند و دوباره شكم را بدوزند.

مسئله 525- خوب است قبر را به اندازۀ قد انسان متوسّط گود كنند و ميّت را در نزديكترين قبرستان دفن نمايند، مگر آنكه قبرستان دورتر از جهتى بهتر باشد، مثل آنكه مردمان خوب در آنجا دفن شده باشند يا مردم براى فاتحۀ اهل قبور بيشتر به آنجا مى‏روند، و نيز جنازه را در چند ذرعى قبر زمين بگذارند و تا سه مرتبه كم‏كم نزديك ببرند و در هر مرتبه زمين بگذارند و بردارند و در نوبت چهارم وارد قبر كنند و اگر ميّت مرد است در دفعۀ سوّم طورى زمين بگذارند كه سر او طرف پايين قبر باشد و در دفعۀ چهارم از طرف سر وارد قبر نمايند و اگر زن است در دفعۀ سوّم طرف قبلۀ قبر بگذارند و به پهنا وارد قبر كنند و در موقع واردكردن پارچه‏اى روى قبر بگيرند و نيز جنازه را به آرامى از تابوت بگيرند و وارد قبر كنند و دعاهايى كه دستور داده شده پيش از دفن و موقع دفن بخوانند و بعد از آنكه ميّت را در لحد گذاشتند، گره‏هاى كفن را باز كنند و صورت ميّت را روى خاك بگذارند و بالشى از خاك، زير سر او بسازند و پشت ميّت خشت خام يا كلوخى بگذارند كه ميّت به پشت برنگردد و پيش از آنكه لحد را بپوشانند، دست راست را به شانۀ راست ميّت بزنند و دست چپ را به قوت بر شانه چپ ميّت بگذارند و دهان را نزديك گوش او ببرند و بشدّت حركتش دهند و سه مرتبه بگويند:

«اسْمَعْ افْهَمْ يا فُلانَ بْنَ فُلان» يعنى «بشنو و بفهم اى فلان فرزند فلان» و به جاى فلان اسم ميّت و پدرش را بگويند، مثلاً اگر اسم او محمّد و اسم پدرش على است سه مرتبه بگويند:

«اسْمَعْ افْهَمْ يا مُحَمَّدَ بْنَ عَلِىٍّ».

پس از آن بگويند:

«هَلْ انْتَ عَلَى الْعَهْدِ الَّذى‏ فارَقْتَنا عَلَيْهِ مِنْ شَهادَةِ انْ لاالهَ الّا اللَّهُ وَحْدَهُ لا شَريكَ لَهُ وَ انَّ مُحَمَّداً«صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» عَبْدُهُ وَ رَسُولُهُ وَ سَيِّدُ النَّبيينَ وَ خاتَمُ المُرْسَلينَ وَ انَّ عَلِيّاً اميرُالْمُؤْمِنينَ وَ سَيِّدُ الْوَصِيّينَ وَ امامٌ افْتَرَضَ اللَّهُ طاعَتَهُ عَلَى الْعالَمينَ وَ انَّ الْحَسَنَ وَ الْحُسَيْنَ وَ عَلِىَّ بْنَ الْحُسَيْنِ وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِىٍّ وَ جَعْفَرَ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَى بْنَ جَعْفَرٍ وَ عَلِىَّ بْنَ مُوسى‏

صفحه 90

وَ مُحَمَّدَ بْنَ عَلِىٍّ وَ عَلىَّ بْنَ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنَ بْنَ عَلِىٍّ وَ الْقائِمَ الحُجَّةَ الْمَهْدِىَّ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ ائِمَّةُ الْمُؤْمِنينَ و حُجَجُ اللَّهِ عَلَى الْخَلْقِ اجْمَعين وَ ائِمَّتُكَ ائِمَّةُ هُدىً بِكَ ابْرارٌ يا فُلانَ بْنَ فُلانٍ».[1]

و به جاى فلان بن فلان، اسم ميّت و پدرش را بگويد و بعد بگويد:

«اذا اتاكَ الْمَلَكانِ المُقَرَّبانِ رَسُولَيْنِ مِنْ عِنْدِاللَّهِ تَبارَكَ وَ تَعالى‏ وَ سَئَلاكَ عَنْ رَبِّكَ و عَنْ نَبِيِّكَ وَ عَنْ دينِكَ وَ عَنْ كِتابِكَ وَ عَنْ قِبْلَتِكَ وَ عَنْ ائِمَّتِكَ فَلا تَخَفْ وَ لا تَحْزَنْ وَ قُلْ فى‏ جَوابِهِما اللَّهُ رَبّى‏ وَ مُحَمَّدٌ 6 نَبِيّى‏ وَ الْاسلامُ دينى‏ وَ الْقُرانُ كِتابى‏ وَ الْكَعْبَةُ قِبْلَتى‏ وَ أَميرُالمُؤْمِنينَ عَلِىُّ بْنُ ابيطالِبٍ امامى‏ وَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِىٍّ الْمُجْتَبى‏ امامى‏ وَ الحُسَيْنُ بْنُ عَلِىٍّ الشَّهِيدُ بِكَرْبَلا امامى‏ وَ عَلِىٌّ زَيْنُ الْعابِدينَ امامى‏ و مُحَمَّدٌ الْباقِرُ امامى‏ وَ جَعْفَرٌ الصَّادِقُ امامى‏، وَ مُوسَى الكاظِمُ امامى‏، وَ عَلِىٌّ الرِّضا امامى‏، وَ مُحَمَّدٌ الْجَوادُ امامى‏، وَ عَلِىٌّ الْهادى امامى‏ وَ الْحَسَنُ الْعَسْكَرىُّ امامى‏ وَ الْحُجَّةُ الْمُنْتَظَرُ امامى‏ هؤُلاءِ صَلَواتُ اللَّهِ عَلَيْهِمْ اجْمَعين ائِمَّتى‏ وَ سادَتى‏ وَ قادَتى‏ وَ شُفَعائى‏ بِهِمْ اتَوَلّى‏ وَ مِنْ اعْدائِهِمْ اتَبَرَّءُ فِى الدُّنْيا وَ الْاخِرَةِ ثُمَّ اعْلَمْ يا فُلانَ‏بْنَ فَلانٍ».[2]

و به جاى فلان بن فُلان اسم ميّت و پدرش را بگويد بعد بگويد:

«انَّ اللَّهَ تَبارَكَ وَ تَعالى‏ نِعْمَ الرَّبُّ وَ انَّ مُحَمَّداً«صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» نِعْمَ الرَّسُولُ وَ انَّ أميرَالْمُؤْمِنينَ

صفحه 91

عَلِىَّ بْنَ ابيطالِبٍ وَ اوْلادَهُ الْمَعْصُومينَ الْائمَّةَ الاثْنى‏ عَشَرَ نِعْمَ الْائِمَّةُ وَ انَّ ما جاءَ بِهِ مُحَمَّدٌ«صلی‌الله‌علیه‌وآله‌وسلم» حَقٌّ وَ انَّ الْمَوْتَ حَقٌّ وَ سُؤالَ مُنْكَرٍ وَ نَكيرٍ فِى الْقَبْرِ حَقٌّ وَالْبَعْثَ حَقٌّ وَ النُّشُورَ حَقٌّ وَ الصِّراطَ حَقٌّ وَالْميزانَ حَقٌّ وَ تَطائُرَ الْكُتُبِ حَقٌّ وَ انَّ الْجَنَّةَ حَقٌّ وَ النّارَ حَقٌّ وَ انَّ السّاعَةَ اتِيَةٌ لا رَيْبَ فيها وَ انَّ اللَّهَ يَبْعَثُ مَنْ فِى الْقُبُورِ».[3]

پس بگويد:

«أ فَهِمْتَ يا فُلانُ». يعنى «آيا فهميدى اى فلان؟» و به جاى فلان اسم ميّت را بگويد، پس از آن بگويد:

«ثَبَّتَكَ اللَّهُ بِالْقَوْلِ الثَّابِتِ وَ هَداكَ اللَّهُ الى‏ صِراطٍ مُسْتَقيمٍ عَرَّفَ اللَّهُ بَيْنَكَ وَ بَيْنَ اوْلِيائِكَ فِى مُسْتَقَرٍّ مِنْ رَحْمَتِهِ».[4]

پس بگويد:

«اللَّهُمَّ جافِ الْارْضَ عَنْ جَنْبَيْهِ وَ اصْعَدْ بِرُوحِهِ الَيْكَ وَ لَقِّهِ مِنْكَ بُرْهاناً اللَّهُمَّ عَفْوَكَ عَفْوَكَ».[5]

مسئله 526- خوب است كسى كه ميّت را در قبر مى‏گذارد، با طهارت و سر برهنه و پا برهنه باشد و از طرف پاى ميّت از قبر بيرون بيايد و غير از خويشان ميّت كسانى كه حاضرند، با پشت دست‏ خاك بر قبر بريزند و بگويند:

«انَّا للَّهِ وَ انَّا الَيْهِ راجِعُونَ».

اگر ميّت زن است كسى كه با او محرم مى‏باشد او را در قبر بگذارد و اگر محرمى نباشد، خويشانش او را در قبر بگذارند.

صفحه 92

مسئله 527- خوب است قبر را مربّع يا مربّع مستطيل بسازند و به اندازۀ چهار انگشت از زمين بلند كنند و نشانه‏اى روى آن بگذارند كه اشتباه نشود و روى قبر آب بپاشند و بعد از پاشيدن آب كسانى كه حاضرند دست‌ها را بر قبر بگذارند و انگشت‌ها را باز كرده در خاك فرو برند و هفت مرتبه سورۀ مباركۀ قدر را بخوانند و براى ميّت طلب آمرزش كنند و اين دعا را بخوانند:

«اللَّهُمَّ جافِ الْارْضَ عَنْ جَنْبَيْهِ وَ أَصْعِدْ الَيْكَ رُوحَهُ وَ لَقِّهِ مِنْكَ رِضْواناً وَ اسْكِنْ قَبْرَهُ مِنْ رَحْمَتِكَ ما تُغْنيهِ بِهِ عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِواكَ».[6]

مسئله 528- پس از رفتن كسانى كه تشييع جنازه كرده‏اند، مستحب است ولىّ ميّت يا كسى كه از طرف ولىّ اجازه دارد، دعاهايى را كه دستور داده شده به ميّت تلقين كند.

مسئله 529- بعد از دفن مستحب است صاحبان عزا را سر سلامتى دهند، ولى اگر مدّتى گذشته است كه به‌واسطۀ سر سلامتى دادن مصيبت يادشان مى‏آيد، ترك آن بهتر است و نيز مستحب است تا سه روز براى اهل خانۀ ميّت غذا بفرستند و غذا خوردن نزد آنان و در منزلشان مكروه است.

مسئله 530- مستحب است انسان در مرگ خويشان، مخصوصاً در مرگ فرزند صبر كند و هر وقت ميّت را ياد مى‏كند بگويد:

«انَّا للَّهِ وَ انَّا الَيْهِ راجِعُونَ»، يعنى «به تحقيق ما از خدائيم و به تحقيق ما به‌سوى او در حال بازگشت هستيم.»

و براى ميّت قرآن بخواند و سر قبر پدر و مادر از خداوند حاجت بخواهد و قبر را محكم بسازد كه زود خراب نشود.

مسئله 531- جايز نيست انسان در مرگ كسى صورت و بدن را بخراشد و به خود لطمه بزند.

مسئله 532- پاره‌كردن يقه در مرگ غير پدر و برادر جايز نيست.

مسئله 533- اگر مرد در مرگ زن يا فرزند يقه يا لباس خود را پاره كند يا اگر زن در عزاى ميّت صورت خود را بخراشد به طورى كه خون بيايد يا موى خود را بكند، بايد ده فقير را طعام دهد و يا آنها را بپوشاند و اگر نتواند بايد سه روز روزه بگيرد.

مسئله 534- مكروه است كه در گريه بر ميّت صدا را خيلى بلند كنند.